ज्ञानमणि कालोटोपी÷मण्डनभेग
असारको शुरुमै भएको मनसुन वर्षाका कारण रोपाईं गर्नका लागि गोरु खोज्न गाउँतिर छिरेका जिल्लाको राम्चेवेसिका कृषक कृष्णप्रसाद सापकोटा त्यतिखेर अचम्ममा परे जतिखेर गाउँमा उनलाई एकहल गोरुको एक दिनको ज्याला पन्ध्र सय दिने भए मात्र गोरु दिन सकिने स्थानिय गोरुपालक कृषकहरुले बताए ।
एकहल गोरुको एक दिनको ज्याला पन्ध्र सय रुपयाँ भएको यस भन्दा अगाडि उनले न कहिल्यै सुनेका थिए न तिरेका नै । गएको वर्ष एक दिनको गोरु ज्याला आठ सय सम्म तिरेका उनलाई अहिले नै दोब्बर हुने गरि यति धेरै तिर्नु पर्ला जस्तो लागेको थिएन । तैपनि खेत बाँझै भएकाले रोपाईं नगरिकन उनको परिवार चलाउन पनि समस्या पर्ने अवस्था थियो । बल्ल तल्ल १४ सयमा कुरा मिलाएर रोपाईं गर्न पाइने आशामा घर फर्केका उनले भने–‘गोरुको प्रयोग गरेर खेती गर्न नै नसकिने भईसकेछ अव ।’
उनी जस्ता सयौं कृषकहरु यसभेगमा यतिबेला यस्तै खाले समस्यामा छन् । गाउँमा पहिले जस्तो गोरुपालक कृषकहरु नभएकाले थोरै मात्रामा रहेका उनीहरुले मनपरि ढङ्गले ज्यालादर तोकेका कारण एकहल गोरुको एकदिनको ज्याला पन्ध्रसय नाघेको पीडित कृषकहरु बताउँछन् । यसले गोरु पाल्ने कृषकहरुलाई फाइदा भएपनि गोरुको प्रयोग गर्नेहरुलाई भने ज्यादै नै मर्का परेको छ । उनीहरुका अनुसार गएको पाँच वर्ष यता गोरुको ज्यालादर पनि पाँच गुणाले वृद्धि भएको छ । पाँच वर्ष अगाडि एक दिनको गोरुको ज्यालादर ३ सय रुपयाँ मात्र थियो ।
गाउँका अधिकांस कृषकहरु अहिले कृषिमा आधुनिक प्रविधी अपनाउन थालेका कारण गोरुको सट्टामा खेतबारी जोत्न पावरटिलर (ट्याक्टर)को प्रयोग गर्न थालेका भएपनि भिरालो जमिन भएको र पावरटिलर लैजान नसकिने कतिपय ठाउँमा गोरुकै प्रयोग गर्नु पर्ने बाध्यता यद्यपी छदैं छ । त्यसैले यस्ता जमिनमा खेती गर्न प्रयोग गरिने गोरुको अभाव र ज्यालादर महङ्गीका कारण उनीहरु पीडित भएका छन् । स्थानिय कृषक सुर्दशन नेपाल भन्छन्–‘खेतबारी बाँझो राखे परिवार चलाउन नै मुस्किल पर्छ, खेती ग¥यो ज्याला उठाउननै नसकिने भएको छ । खेती नगरे पनि भयो अव त ।’ उनका अनुसार यस भेगमा अहिले गोरुको मात्र नभएर कामदारको पनि ज्यालादर उच्च भएको छ ।
सबै कृषकहरुले गोरु पाल्न पनि सम्भव छैन । गोरु प्रयोग गरि खेती गर्न धेरै कामदार चाहिने र उत्पादन पनि कम हुने भएकाले केहि कृषकहरु पावरटिलरको प्रयोग गर्न थालेका भए पनि अधिकांसहरुले आधुनिक प्रविधीको पहुँच नपुगेका कारण पुरानै प्रविधी अपनाउने गरेका छन् । जसले गर्दा महङ्गोमै भएपनि गोरुको प्रयोग गर्नु परेको सम्बन्धित कृषकहरुको भनाई छ । कृषकहरुका समस्या तर्फ सरकारले कुनै चासो नदिंदा अहिले यहाँका कृषकहरु धेरै खाले समस्याबाट पीडित हुनु परेको उनीहरुको गुनासो छ ।
फोटो ः गोरुको प्रयोग गरि खेत जोतिंदै । तस्विर ः ज्ञानमणि कालोटोपी